Yahşi Bey Hamamı- (Kamanlı Hamamı ) - ( Urla )
KAMANLI HAMAMI
Kamanlı adıyla bilinen mevkide yer alan yapı Cami SIbyan mektebi türbe ve iki çeşme ile bir külliye oluşturmaktadır. Hamam külliyenin diğer yapılarının 100 metre kadar kuzeydoğusundadır. Kuzey Güney doğrultulu dikdörtgen bir alana oturan hamam kuzeyden yola cephelidir.
Günümüzde şahıs arazisi içine kalmaktadır. Yapıya bugün sıcaklığın tahrip olan Batı duvarı üzerindeki açıklığın önüne eklenmiş Demir Bir kapıdan girilmektedir. Üst örtüsü ve duvarları yer yer yıkılmış olan yapıda kesme taş ve kaba yonu taşlardan etrafına bir sıra tuğlayla kasetlenmiştir. Hamamın batısında yer aldığı anlaşılan dikdörtgen planını soyunmalığın üst örtüsü ve kuzey duvarı tamamen Batı duvarının ise Kuzey yarısı tamamen yıkılmıştır. Yıkılan duvarların durumu hakkında kesin yargılarda bulunmak ancak kazı çalışması sonrasında yapılabilir.
Yoğun bitki örtüsü soyunmalığın kalabilen duvarlarına sardığı için duvarlar güçlükle seçilebilmektedir. Dikdörtgen planlı soyunmanın Güney duvarı hamamın genel kütlesinden dışa taşıntı yapmaktadır. Soyunmalığın Güney duvarının Batı kesiminde ve batı duvarlarının güney kesiminde birer Niş yer almaktadır. Mekanın giriş izinine bugünkü kalıntılar içinde rastlanamamaktadır. Mevcut kalıntılara göre giriş açıklığı Kuzey duvarı üzerinde olabileceği gibi Batı duvarının Kuzey ucunda da olabilir. Ancak hamamlarda ısı kaybını en az düzeyde tutmak için genellikle ılıklık girişi ile soyunmalık girişleri aynı Eksen üzerinde tasarlanmaktadır. Bu nedenle soyunmalık girişinin Kuzey duvarı üzerinde yer aldığını düşünmekteyiz.
Soyunmalığının Doğu duvarı saçak seviyesine kadar sağlam durumdadır Bu duvarın üst kesiminde herhangi bir kubbe geçişi unsuru izi görünmemektedir. Mekanın boyutlarına göre duvarların inceliği soyulmalığın bir kubbe ile örtülmesini mümkün olmadığını göstermektedir. Bu durumda soyunmanın düz ahşap bir tavanla örtülü olduğunu düşünmek gerekmektedir.
Soyunmanın Doğu duvarının ortasındaki bir açıklıktan ılıklığa ( B ) kısmına geçirmektedir. Giriş açıklığı kalıntısı içten incelendiğinde kemerlerin tuğla olduğu görülmektedir. Kuzey Güney yönü dikdörtgen bir alana oturan ılıklık, Güney kesimine atılan sivri kemerle 2 bölüme ayrılmıştır.
Ilıklığın Kuzeyinde oluşturulan kare alanının üzeri pandantif geçişli bir kubbe ile örtülmüştür, utbe bugün göçmüştür. Güneydeki dar dikdörtgen , güneydeki dar dikdörtgen alanın üzeri beşik tonozla örtülüdür. Bu mekan tonoza açılmış kenarları düzgün olmayan Işık gözleri ile aydınlatılmaktadır. Ilıklık sıvalarının büyük bir kesimi hala sağlamdır. Mekanın bir miktar tahrip olan Güney duvarının altında tüm kalıntıları açığa çıkmıştır.
kuzeyinde kare planını ve üzeri pandan cilt geçişti kubbe ile örtülü tıraşlık/ tuvalet mekanı C kısmı yer almaktadır, bugün ılıklığın kuzeyinde bulunan ve tıraşlığa geçişi sağlayan iki giriş açıklığının sonradan açıldığını düşünülüyor söz konusu iki açıklığında sonradan yapıldıklarını kanıtlayan bazı veriler öne sürülebilir Örneğin hamamın diğer mekanlardaki açıklıkları sivri kemerliyken bahsi geçen iki açıklık dikdörtgen şekillidir.
Ayrıca 2.20 metre X 3 metre ebatındaki küçük hacimli bir mekana 3 giriş açılması düşünülemez. Aksi takdirde belirli bir sıcaklıkta tutulması gereken bir mekanda ısı kaybı çok fazla olacaktır sözü edilen açıklıkların bir girişe ait olamayacağına kanıt olarak şunu da söylemek mümkündür. Enine sıcaklığa sahip hamamlarda tıraşlık mekanı eğer sıcaklık ile irtibatlandırılmış ise tıraşlının girişi sıcaklıktan sağlanmalıdır.
Ilıklık ve tıraşlığın Doğu tarafındaki sivri Kemerli birer açıklıktan sıcaklığa de kısmından girilmektedir. Enine sıcaklık aynı plan şemasındaki örneklerde olduğu gibi 3 bölümden oluşmaktadır. Ortadaki iki sivri Kemerin sınırlandırdığı kare alan kubbe ile kapatılmıştır. Kubbeye geçiş pandantifierle sağlanmıştır. Pandantiflerin üzerleri altı sıra mukarnas ile doldurulmuştur.
Benzer mukarnaslar tek sıralı olarak Kemer ayakları hizasında da görülmektedir. Mekan kubbeye açılmış yıldız ve altıgen şekilli Işık gözleriyle aydınlatılmıştır. Kemerin kuzey ve güneyindeki dikdörtgen alanlar doğu batı yönlü beşik tonozlarla kapatılmıştır. Kuzey duvarının ortasındaki büyük gedik bugün yapıya girişi olarak kullanılmaktadır. Sıcaklık sekİleri kısmen sağlam olarak günümüze ulaşmıştır.
Sıcaklığın Doğu duvarının ortasında yarım sekizgen veya beş kenarlı bir niş bulunmaktadır. Mukarnaslı kavsaranın en üst kesimi istiridye kabuğu şekilli kavsarayla son bulmaktadır. Nişin alt kesimindeki iki dairesel oluk bu birimin yıkanma mekanı olarak kullanıldığını düşündürmektedir.
sıcaklığın Doğu duvarındaki sivri Kemerli birer açıklıktan her biri kare planlı (E)ve (F) halvetlerinden gerilmektedir. Bunlardan Kuzey halvetinde (E) kısmı kubbeye geçişi Türk üçgenleri ile sağlanmıştır. Kubbesi sağlamdır, mekanın Doğu duvarında sivri Kemerli kontrol penceresi bulunmaktadır. Hücre girişinin dökülen sıvalarının altındaki kemerinin tuğladan yapılmış olması hamamın sıvalı diğer giriş kemerlerinin de tuğladan yapıldıklarına dair ipucu vermektedir.
Güney halvetinde (F) kısmı kare planını gövdede kubbe yuvarlaklığına geçiş istiridye kabuğu şekilli tromplarla sağlanmıştır, tropların tepe noktası hizasında kasnağın her bir kenarında mukarnaslı bezemelere yer verilmiş iki Trump arasında da sivri Kemerli bir çökertmeye yer verilmiştir.
Mekanın köşelerinde günümüze ulaşmış Seki kalıntılarına rastlanmaktadır. Kuzey Güney yönü su deposu beşik tonozla örtülüdür. Deponun Güney duvarı yıkılmıştır. Mekanın Doğu duvarı ortasında iki plasteri olan külhan bulunmaktadır.
Hamamın planı Semavi Eyice'nin hamamlar hakkında yaptığı sınıflandırmaya göre “ortası kubbeli enine sıcaklıklı ve çifte halvetli “ şemaya girmektedir. Bu plan şemasının ayırıcı özelliği enine bir sıcaklığa sahip olmasıdır. Sıcaklığın gerisinde çifte Halvet hücresi çoğunda da iki Halvet hücre girişi arasında yerleştirilmiş bir MİHRABİYE vardır.
Kamanlı hamamında görünen farklılık sıcaklığa üçüncü bir mekanın açılmasıdır. Benzer plana sahip birçok Türk hamamı da bulunmaktadır.
Kamanlı hamamının inşa kitabesi olmadığı gibi tarihlendirmeye yardımcı olabilecek herhangi bir kayıt belge ya da süslemede yoktur , bu durumda yapının tarihlendirilmesini hamamın dahil olduğu enine sıcaklıklı hamamlar şemasına ve kubbe geçiş unsurlarına göre yapmak En azından 100 Yıl aralığı verecek kadar yardımcı olmaktadır.
KamanlI hamamının tarihlendirmede kullanacağımız bir diğer unsur Güney halvetindeki istiridye kabuğu şekilde trumputur yayınlardan incelendiği kadarıyla istiridye kabuğu şekilde 20 tromptan 17'si 15. ve 16. yüzyıllara ait örneklerdir.
Ayrıntıya girilmeden özetle yapıya dahil olduğu plan şemasını ve Güney halvetlerindeki istiridye kabuğu şekilli tromplarının yoğunlaştığı 15. ve 16. yüzyıllara tarihlendirmenin uygun olacağı düşünülmektedir.
KAYNAK: SEDAT BAYRAKAL (Urla ve Köylerindeki Türk Dönemi Sosyal Anıtları )
FOTOÄžRAFLAR: EROL ÅžAÅžMAZ
CAM%C4%B0%C4%B0%202.jpg)
