Hersekzade Ahmet Paşa Hamamı Urla merkezdeki Yapı hamam Sokak'ta kapan caminin 50 metre kadar güneybatısındadır. Halk arasında Ahmet Paşa Hamamı adıyla tanınmaktadır.
Kuzey Güney doğrultulu dikdörtgen bir alanı kapsayan Yapı çifte hamam şeklinde inşa edilmiştir. T. Baykara’nın “Türk Devrin’de Urla kazası” adlı yayınlanmamış projesinde bu yapıdan da bizim de tanıdığımız gibi “Hersekzade Ahmet Paşa Hamamı” adıyla söz etmektedir.
Fatih zamanında yetişmiş İkinci Beyazıt ve Yavuz Sultan Selim döneminde 5 kez sadrazam olmuş bu ünlü Devlet adamının aşağıda sözünü edeceğimiz bir vakfiyesi vardır.
M. A Simsar tarafından yayınlanan bu vakfiyede, Paşa’nın Urla'da bir hamam yaptırdığı yazılıdır. Hamamın mimari özelliklerinin 15 yüzyıla uygun düşmesi yapının Hersekzade’ye mal edilmesi konusunu kuvvetlendirmektedir.
Ayrıca Evliya Çelebi Urla'da sapladığı eserler arasında Hersekzade Ahmet Paşa hamamından da söz etmektedir.
Yapının bugün yola bakan Doğu Cephesi'nin Önü boş bir arsa konumundadır. Ancak duvarın Kuzey ve Güney kesimlerindeki açıklıkların gerisinde simetrik konumda birer ılıklık mekanı dikkat çekmektedir. Türk hamamlarında doğrudan ılıklık mekanına girilemediğine göre bugün Doğu cephesinin önündeki boş arsada her iki hamamın kadınlar/ erkekler kısmında birer soyunmalığı olduğunu ortaya çıkmaktadır.
Söz konusu alanda hiçbir iz kalmadığından soyunmanın boyutlarını saptanamadı.Ancak hamamın diğer bölümlerinin tartışması gereken ikinci husus bir duvarla birbirinden ayrılan ve ortak bir su deposuna sahip çifte hamamın Hangi kanadının erkeklere hangisini ise kadınlara ayrılmış olduğudur.
He iki bölümün boyutları birbirine yakın olmakla birlikte Güney birimi kuzeydekine oranla bir miktar daha büyüktür. Türk hamamlarında erkekler bölümünün kadınlar bölümüne göre daha büyük olduğu saptanmıştır. Buna ilaveten çifte hamamlarda halvetten müşterek su deposuna açılan kontrol penceresinin erkekler bölümüne inşa edildiği bilinmektedir.
Bu verilerden hareketle hamamın Güney kanadının erkeklere, Kuzey kanadınınsa kadınlara tahsis edildiğini düşünüyoruz.
İnşaa malzemesi olarak duvarlarda kabayonu taş ve moloztaş kemer ve kubbelerde tuğla kullanılmıştır.
İç ve dış duvarlarının tamamı tamamen sıvandığı görülüyor. Bugün sıva tabakalarından çoğunun döküldüğünü görüyoruz. kadınlar bölümünün sıcaklığı ( j ) ile su deposu (M) ana kütleden dışa taşıntı yapan birimlerdir.
Erkekler bölümü
Planda (A) ile işaretlenen soyunmanın üst örtüsü yukarıda gerekçekleri ile verildiği gibi düz ahşap tavan olmalıdır. Doğu duvarının üst kesiminde herhangi bir geçiş iznine rastlanmaması da bu kanıyı ayrıca kuvvetlendirmektedir. Soyunmalığın Batı duvarı üzerindeki sivri Kemerli bir açıklıktan (B) kısmına girilmektedir. Giriş dıştan örülerek kapatılmış, ılıklık tarafına bakan yüz de önemli ölçüde toprakla doldurulmuştur.
Kuzey Güney doğrultulu dikdörtgen planını ılıklığın üzeri iki farklı örtüyle kapatılmıştır. Dikdörtgen mekanın Güney kesimine atılan kemerle Kare bir plan oluşturulmuş ve üzeri kubbe ile örtülmüştür. Pandantif geçişli kubbenin bir bölümü göçmüştür. Mekanın Güney duvarı ve üst örtüsü yıkılmıştır dar ve uzun boyutlu , Bu alanın üzerinin düz bir tavanla örtülü olduğunu tahmin edilmektedir.
Ilıklığın kuzeybatısı Kuzeybatı köşesindeki sivri Kemerli bir açıklıktan sıcaklığa ( C ) kısmına gelinmektedir.
Enine dikdörtgen planına sıcaklığın kubbesi tamamen göçmüştür , sekizgen kasnağı oturan kubbenin geçişleri pandantiflerle sağlanmıştır ve kasnak konturlarla belirginleştirilmiştir. 3 bölümden oluşan sıcaklıkla Kareden oluşan kubbeli alanının iki yanında doğu- batı doğrultulu beşik tonozla örtülü birer hacim yer almaktadır.
Her iki alanda tonozları açılan beşgen altıgen ve dairelerden oluşan Işık gözleriyle aydınlatılmaktadır. Dikdörtgen alanların dip duvarlarındaki sivri Kemerli Çeşme aynalarının bir bölümü hala sağlamdır. Zemini tahrip olan sıcaklıkta kurnalar ve göbektaşı kayıptır. Kubbeli alan ile dikdörtgen alanları birbirinden ayıran yuvarlak kemerler konsollar üzerine oturmaktadır.
Sıcaklığın Doğu duvarı üzerindeki sivri Kemerli bir açıklıktan tıraşlık /tuvalet olduğunu tahmin ettiğimiz (D) geçilmektedir. Kare planına mekanda hutbe yuvarlağına geçiş pandantiflerle sağlanmıştır. Kubbenin küçük bir bölümü göçmüştür. Mekan kubbeye açılmış altıgen Işık gözleriyle aydınlatılmaktadır.
Sıcaklığın Batı duvarı üzerindeki sivri Kemerli iki açıklıktan Halvet hücrelerinde ( E-F) ulaşılmaktadır. Yaklaşık eş büyüklükteki halvetlerden güneydekinin kısmının Batı duvarına sivri kemerle son bulunan kontrol penceresi açılmıştır.
Her iki halvet de pandantif geçişli birer kubbeyle örtülüdür. Sekizgen kasnağa sahip (E) halvetinin örten kubbe göçmüştür. (F) halvetinde pandantifin üst seviyesine denk gelecek şekilde malakari süslemeler günümüze pek azı gelebilmiş .
Bu süslemelerden palmet, rumili bir kompozisyon örneğe dikkat çekmektedir.
Kadınlar Bölümü;
Kadınlar bölümü ana hatlarıyla erkekler bölümünün planını tekrar etmektedir. Erkekler bölümünde olduğu gibi kadınlar bölümünün soyunmalığı da yıkılmıştır. 1994 tarihli fotoğrafta soyunmanın bulunduğu alanda madeni levhalarla örtülü bir kuruluş bulunmaktayken daha sonraki tarihte bu kuruluşun kaldırıldığı dikkat çekmektedir. Soyunmalığın Batı duvarı üzerindeki bir açıklıktan ılıklığa (H) kısmına girilmektedir. Enine dikdörtgen planlı ılıklık mekanın Kısa kenarı boyunca atılmış bir kemerle ikiye bölünmüştür. Kuzeydeki kare alanının üzeri pandantif geçişle bir kubbeye güneydeki dikdörtgen alan ise beşik tonozla örtülmüştür. Ilıklık Kuzey duvarı üzerindeki giriş açıklığından planda( İ) mekanı olarak adlandırdığımız tuvalet/ tıraşlık mekanına girilmektedir. Mekan geçişi üçgen kuşaklarla sağlanan bir kubbeyle kapatılmıştır.
Enine sıcaklığa sahip sıcaklık (J )erkekler bölümündeki sıcaklıkla aynı şemaya takip etmekle beraber kubbeli hacminin iki yanındaki beşik tonozları farklı yönde olması ile ondan ayrılır.
Mekanın Kuzey duvarı hamamın bünyesindeki taşıntı yaptığı için kadınlar bölümünün sıcaklığı diğerinden daha büyüktür Ayrıca bu taşıntı sayesinde kuzeydeki dikdörtgen hacim güneydekinden daha büyük olduğundan simetri de bozulmuştur.
sıcaklık 3 bölümden oluşmaktadır, ortadaki hacim 8 dilimli pandantif geçişli kubbeyle iki yanındaki Kuzey Güney doğrultulu alanlar ise birer beşik tonozla kapatılmıştır. Kubbe ve tonozları birbirinden ayıran kemerler konsollar üzerine oturmaktadır. Silmelerle belirlenmiştir sıcaklık kubbe üzerine düzenli aralıklarla açılmış daire şekilli Işık gözleriyle aydınlatılmaktadır.
Sıcaklığın Batı duvarına açılmış iki açıklıktan (K ) ve(L) halvetlerine ulaşılmaktadır. Her iki halvetin Üzerine de pandantif geçişli birer kubbeyle de son bulmaktadır.
1980 yılında Güney halvetinde (K) bulunan dört mermer kanadın üçü görünmekteydi. üzeri iri palmetler rumiler ve geometrik örneklerle süslüydü.
1980 yılında Kuzey halvetinde (L) iki mermer kurna bulunmaktaydı.
Erkekler ve kadınlar bölümünün batısında 2 bölüm boyunca uzanan su deposu ve bulunmaktadır. Kuzey Güney yönüne uzanan Deponun her iki ucuna birer destek kemeri yerleştirilmiştir. Üzeri beşik tonozla kapatılmıştır.
Hamamın plan şeması Semavi Eyce’nin hamamlar hakkında yaptığı sınıflandırmaya göre “ortası kubbeli enine sıcaklıklı ve çifte halvetli “ tipe uygun düşmektedir. Ancak 2 bölümün plan şeması arasında küçük bir farklılık vardır. Hamamın genel plan şemasını değiştirmeyen bu farklılık erkekler bölümündeki tıraşlık /tuvaletin (D) sıcaklığa açılmasına karşılık kadınlar bölümündeki (İ) ılıklığa açılmasından kaynaklanmaktadır.
İnşa kitabesi olmayan yapının Hersekzade Ahmet Paşa'ya ait bir vakfiyede adı geçtiği belirlenmektedir. İ. A. Yüksel söz konusu vakfiyeyi 1940 yılında yayınlayan M. AÇ Simsar’ın verdiği bilgilere dayanarak vakfiyesinin 917 Ramazan 1511 Aralık tarihinde düzenlendiğini belirlemektedir.
Yalova'nın dil kasabasındaki “Mescit” ve “İmaret” ile Keşan'daki “mescide” vakfedilen taşınmazlar arasında Urla'da bir Hamamın da adı geçmektedir.
Enine sıcaklıklı plan şemasını özellikle 15. yüzyılda rastlanması yapıda söz edilen 1511 tarihli bir vakfiyenin bulunması “Hersekzade Ahmet Paşa Hamamı’nı”'nın 15. yüzyılda tarihlenmesine imkan vermektedir.
KAYNAK: SEDAT BAYRAKAL (Urla ve Köylerindeki Türk Dönemi Sosyal Anıtları )
FOTOĞRAFLAR: EROL ŞAŞMAZ
Hersekzade Ahmet Paşa Hamamı - ( Urla ) Fotoğraf Galerisi
CAM%C4%B0%C4%B0%202.jpg)
