Bornova Cumhuriyet meydanının görkemli yapısı Santa Maria Katolik kilisesi Meryem ana'ya İthafen 1831 yılında inşa edilmiştir.
İzmir'in Şirin ilçelerinden Bornova'ya yolunuz düşerse hükümet konağının bulunduğu Cumhuriyet meydanından mutlaka geçmişinizdir. Burada yuvarlak planlı bir yapı dikkatinizi çekiverir. “Santa Maria Katolik kilisesi “.Adından da anlaşılacağı gibi İsa Peygamberin annesi Hz. Meryem adına inşa edilen kilise, günümüzde de işlerini sürdürmektedir.
Kilisenin kuzeyindeki girişin üst kesiminde bir kitabe yer almaktadır. söz konusu kitabenin Türkçesi şu şekildedir:
“ Allah'ın 1831 senesinde Muhterem peder İsidora da Boscomari, Aziz Francescus’ un kanununu yerine getiren İstanbul misyon sermaye katkıları ile Kapuçin Pederleri ve halihazırda apostolik yetkili, bu binayı Kutsal Bakire Meryem namına temelinden inşa etmiştir.”
Kilise kitabesinden de anlaşıldığı gibi 1831 yılında inşa edilmiş ve Meryem ana'ya ithaf edilmiştir.
Bornova'nın herhangi bir yerinden kilisenin 8 dilimli külah şeklindeki çatısına üstünde yükselen Hacı ve baldöken (kubbemsi örtü) şeklindeki Çan kulesini hemen görmeniz mümkündür. kilisenin etrafı yaklaşık bir insan boynundaki avlu duvarları ile çevrilidir. Avlu giriş kapısı oldukça mütevazidir. 3 bölümlü revak halinde düzenlenen giriş adeta Antik dönem girişlerini öykülendirmektedir. kilisenin doğusuna bitişik “L” şeklindeki iki katlı olarak inşa edilen bina günümüzde yapının bakımını üstlenen aile tarafından yaşama amacıyla kullanılmaktadır.Kaynaklarda bu binanın Kız Yetiştirme Yurdu ve öksüzlere ait ikamet mekanı olarak kullanıldığı da belirtilmektedir.
Binaya dıştan bakıldığında kuzeydoğu ve batı cephesinin sıvalı olduğu görülmektedir.Sıvasız olan Güney cephesinden anlaşıldığı kadarıyla yapı, moloz taş ve tuğlanın birlikte kullanımı ile almaşık teknikle inşa edilmiştir. Yapının Batı cephesine göz attığımızda batı duvarlarına bazı yazıtların yerleştirilmiş olduğu dikkat çeker. Alt kısımlarında bulunan yuvarlak Kemerli pencerelerin söveleri, başlıklı birer sütünçeyi anımsatmaktadır.Bunlarla altlı üstlü yerleştirilen, üstteki kubbeye açılan pencereler de yuvarlak Kemerli olup, kemerin üst kesimi dalgalı iki sıra kirpi saçakla Sona ermektedir.
Kilisenin içte kubbe olan üst örtüsü dışta 8 dilimli külah şeklindedir.Bu bölümün doğu cephesi de aynen böyledir. Ancak bu yönde, kilisenin bakımını üstlenen ailenin oturduğu binadan bir köprü ile girişteki revak'ın üst kesimindeki galeriye ulaşılmaktadır.
Bemanın (sunağın içinde bulunduğu platform) Batı kanadında alt katın sağır tutulmasına karşın üst katın dikdörtgen şekilli bir pencere ile hareketlendirildiği görülür. Bu cephede üstte düz bir silme ile sona ermektedir. Batıdaki şabel'in aynı yönde yuvarlak kemerli bir penceresi vardır. Üstte ana yapı dışındaki mekanların üzeri kırma çatılarla örtülüdür.
Buradan arka cepheye yani güneye geçildiğinde ortada sağır tutulan Bema duvarlarının sağında ve solundaki şapeller birer pencere ile güneye açılmaktadır. Şapellerin bahçe yönüne bakan Üçer adet penceresi mevcuttur. Doğu cephesi Batı yönündekilere benzemekle birlikte bemaya bitişik mekan Bu kez kilise bakımcısının evine yanaşmıştır. Güneydoğu'da en üstte baldöken şeklinde bir Çan Kulesi yükselmektedir. Bemanın batısındaki şapel, kuzeydeki bir kapı ile bahçeye açılmaktadır. Ayrıca yine bu cephedeki bir kapı üst kata çıkışı sağlayan merdivenlere götürür sizi. Girişlerin üstü düz bir lento ile örtülüdür. Söveler Bursa kemeri görünümündedir. Alt kat ve üst katlarda dikdörtgen şekilli dikdörtgen şekilli pencereler dikkat çeker. Doğudaki şapelin kuzeye bakan görünümü de böyledir.
Kuzeyde kiliseye girişte hemen naous'un önünde üzeri kaburgalı çapraz tonozlarla örtülü 3 bölümlü iki katlı bir revak karşılar ziyaretçileri. Ortadaki kısma sonradan ahşap bir kapı eklenmiştir. Revak'ın üst örtüsü 4 adet sütunla taşınmaktadır. Sütunları birbirine silmerlle profillendirilen yuvarlak kemerler bağlamaktadır. Sütun başlıkları İon tarzındaki volütlerle ve akantus yaprakları ile bezenmiştir. Revak'ın üst katı basit profili bir silme ile belirginleştirilmiştir. Kuzey cephesi ise 3 bölüm şeklinde düzenlenmiştir. Hafifçe dışa doğru taşan orta bölüm üstte üçgen bir alınlıkla sona ermektedir. Her üç bölümde de pencere görünümünde silmelerle sona ermektedir.
SÜSLEMELERİ DİKKAT ÇEKİYOR..
Kilisenin dıştaki süslemeleri girişin bulunduğu Kuzey cephesinde yoğunluk kazanmaktadır. Cephelerin ortasında ve düz kısımlarında görülen kirpi saçaklar da bir anlamda süslemeye yöneliktir. Yine cephelerdeki pencerelerinin silmelerile profillendirilmesi ve üçgen allıklar süsleme açısından dikkat çekici unsurlardır. Kuzeydeki giriş revakının üst kesiminde adeta üçgen alanlık izlenimi yaratan kesimde, bir Hac ve iki adet çivi izleri bulunan kol (elden dirseğe kadar) figürü yer almaktadır. Rrölyef tarzındaki kol figürlerinden bir çıplak diğeri giysili olup “X” şeklinde tasvir edilmiştir. Bunlardan çıplak olan kol Hazreti İsa'nın diğeri ise Assisi’li Aziz Francesco’nundur.
Haç motifleri ise aynı kesimde üst kısımlarda köşede ve üçgen alındığın Tepe noktasında da kullanılmıştır. Girişteki revakın sütün başlıkları İon tarzı volütler ve akantus yaprakları ile bezelidir. Giriş yine silmelerle profillendirilerek dikdörtgen bir çerçeve içine yerleştirilmiştir. Üçgen dilimlerle hareketlendirilen giriş kemerlerinin ortasında kıvrım dallar yanlarında ise girland motifleri vardır. Üst kısımda ise yapıya ait Kitabe dikkati çekmektedir.
Yapının süsleme unsurları daha çok kilisenin iç mekanında toplanmıştır:Yoğun bezenmiş naos kubbesinin ortasında yer alan iki sıra şerit ile çevrelenen madalyonda kutsal ruhu simgeleyen beyaz bir güvercin vardır. Panonun zemininde balık puluna benzer fon oluşturulmuştur.
Kubbenin dilimleri geçme motifleri ile tezin edilmiştir. Ortadaki alanlarda çeşitli desenler kullanılmıştır. Kubbe eteğindeki silmelerde farklı geometrik desenler mevcuttur. Payelerin başlıkları akantus yaprakları ve İon tarzında volütlerle bezelidir.
HER FRESK TABLOSU DİNİ BİR SAHNEYİ ANLATIYOR:
Pencerelerin üst kısımlarındaki freskler kahverengi ve krem tonlarında olup altta ise dinsel içerikli vitraylı pencereler dikkat çekicidir. Bunlardan kuzeybatı'daki pencere vitraylarında Aziz Paulus elinde kendisini simgeleyen “mektup tomarlarıyla” görünmektedir. Üst kısımdaki duvar freskinde “İsa'nın sünneti” konusu yer almaktadır. Güney batı pencere vitrayında “Hazreti İsa” üstteki freskte “Meryem'in Taç giymesi” Güneydoğu pencere vitrayında “Azize Meryem” , üstündeki freskte “ Meryem'in göğe çıkışı” kuzeydoğu'daki pencere vitrayında “ Aziz yuhanna” yani “incilci Yahya” “kendisine simgeleyen kartalla birlikte üst kesimdeki freskte ise “İsa'nın doğumu”na ait sahneler işlenmiştir. Büyük nişlerdeki kemer alındıkları geometrik desenlerle süslüdür. iç kısımlarda ise sütunların taşıdığı adeta taşlandırılmış ve dini sahnelerin yer aldığı resimler bulunmaktadır. Bunlardan batıdakinde “Aziz Francesco” doğudakinde “Aziz Antonius” ve “Çocuk İsa” tasvir edilmiştir.
Naostan bema'ya yuvarlak bir kemerle geçilir. Bu Kemerin karın kısmının ortasında daire şeklinde bir madalyon vardır. Bema mekanının üst örtüsü aynalı çapraz Tonoz olup silmelerle belirginlik kazandırılmıştır. Ancak ortadaki madalyonun içinde içine bir Hac ve Haçın ortasındaki üçgen içine göz tasvir edilmiştir. Bemanın güney duvarında; ortada kademeli olarak yerleştirilen mermer taklidi boyanmış plasterler mevcuttur. Üst kısmı üçgen alınlıkla taşlandırılmıştır. Alt kısmında yine üçgen alınlıklı sütünçeleri olan bir süslemede; ortada bir kadeh ve üstünde ekmek sembolize edilmiştir. Bunların üstünde bir haç durmaktadır. En üstteki bölümün ortasında ise “Meryem” ve “Çocuk İsa” resmedilmiştir. Bemanın yan mekanlarını ayıran plasterlerin başlıkları akantus yapraklarına sahiptir. Galerilerinin bemaya bakan yüzleri dikdörtgen panolarla bezenmiştir. Alt katın tavanları ile Şapel girişlerinin kemer karınları bitkisel motiflerle süslenmiştir. Girişlerin üstü içten kıvrımlı dallarla dıştan yazıtlarla dekore edilmiştir. Üstlerini örten kubbelerin ortaları bitkisel desenlerle doludur. Nişlerin üst kısımlarında ikili melek figürleri dikkat çekmektedir.
KAYNAK: Prof. Dr. R. Eser GÜLTEKİN
FOTOĞRAFLAR: Erol ŞAŞMAZ
Santa Maria Katolik Kilisesi - ( Bornova ) Fotoğraf Galerisi
CAM%C4%B0%C4%B0%202.jpg)
