YEL DEĞİRMENLERİ ve ANATANRIÇA KUTSAL ALANI -FOÇA
Foça, Atatürk Mahallesi, Fener Yarımadası Mevkiinde bulunan yel değirmenleri 4 adet olup bunlardan 3 adeti yıkılmış durumda bir adetinin ise kayalarda izleri mevcuttur. I. Derece Doğal Sit alanında yer almaktadır.
18. veya 19. yüzyıla ait olan ve kısmen korunmuş bu üç yel değirmeninin bulunduğu tepenin üzerinde antik çağda Ana tanrıça'nın (Kybele) kutsal alanı bulunmaktaydı. Bu alana, tepenin güneybatısındaki kayalara oyulmuş merdivenlerle ulaşılmaktaydı. Bu çevrede kayalara oyulmuş 150 kadar adak nişi bulunmaktadır.
Bu nişlerin bazıları kabartmalı olarak yapılmıştır. İçleri düz olanlara ise mermer kabartmalar konuyordu. Bu nişler, Arkaik, Klasik ve Hellenistik dönemlerde (M.Ö. 7.-l. yüzyıllar) kayalara oyulmuştur.
Fener burnunda kayalara oyulmuş Hellenistik ve Roma dönemine ait çok sayıda mezar bulunmaktadır. Bu özellik bu alana I. Derece Arkeolojik sit alanı özelliğini getirmektedir. Bu nedenle bu alanın arkeolojik yönden yeniden irdelenmesi gerekmektedir.
Yel değirmenleri Yığma taş ile yuvarlak planlı olarak yapılmış olup döneminin özelliklerini vurgulamaları ve konumlan nedeniyle önemli kültür varlıklarımızdandır. Kent dokusuna kattıkları önem açısından dönemindeki yel değirmenleri örnek alınarak projelendirilmesi ve ayağa kaldırılması gerekmektedir.