Dikili Bademli Zeytinyağı Fabrikası-I alan olarak 4.225 m2’lik parsel alanına sahiptir. Bademli’de yaşayan Levanten bir aile olan Balladurlar tarafından inşa edilen fabrika, Bademli tarihi açısından önemlidir.
Balladur ailesi çok büyük ve zengin levanten ailelerinden. Osmanlı ile araları çok sıcak tutmuşlar. Yıllarca Osmanlı’da imtiyazlı olarak yaşamışlar yine özel izinle Fransız vatandaşı olmuşlar.
Baba Balladur, 18’inci yüzyıl itibariyle gemiyle buradan geçerken Bademli hayıtlı koyundan Denizköy’e kadar araziyi beğenmiş. İstanbul’dan izinleri koparmış, sonra da gelip satın almış. Tam 2 bin 500 dönüm. Buraya zeytin ağaçları dikimi için yoğun çaba sarfetmiş.
Baba Balladur ölümünden sonra çiflikle bir ara Lilly hanım ilgilenmiş. Devletle bu arazi yüzünden zaman zaman mahkemelik olmuşlar. 1968 yılında onun ölümüyle çocukları da ilgilenmeyince elden çıkarmışlar. Şimdi zeytinlik, Vakıf zeytinliği olarak Vakıflar kurumunda.
Yağhanenin mübadele öncesi son sahibi olan Yannis Haralambos çok zeki ve vizyon sahibi Avrupa’dan yağhanenin değirmen taşını ve diğer aksamını geminin ambarına yükletmiş. Yağ deposu da çok büyük olduğu için geminin arkasında yüzen kızaklar üzerinde çekerek getirtmiş. Mübadele öncesi Midilli’ye sığınmış. Orada da aynı fabrikayı kurmuş.
Cumhuriyet dönemindeki sahibi Serez’den göç ederek gelmiş olan Araser ailesi. Büyükbaba Haydar Araser geldiği yer olan Serez’de de yağ işi yaparmış. Bu tarihi yağhaneyi satın alınca 1928 yılında Avrupa’dan modern bir press makinesi ve diğer aksamını getirtmiş; yıllarca bölgeye hizmet sunmuş. 1992 yılına kadar kullanılan bu modern makinalar şimdi İstanbul Rahmi Koç Müzesi’nde sergileniyor. Oğul Nadir bey, Rahmi beyle olan dostluğuna binaen bu yağhanenin tüm aksamını Rahmi Koç Müzesi’ne bağışlamış olmalı.
Araser ailesi organik zeytinyağı üretimine kendi soyadlarıyla bugün de devam ediyor. Organik zeytin yağı üretimde çok seçkin ve ünlüler.
Fabrika yapısı:
Yapı kalın taş duvarlara sahiptir ve ana bina ile bahçesinde ek yapılar yer alır. Bir kompleks olarak nitelendirilebilen fabrikanın içerisinde büyük yağ küpleri, zeytinyağı kazanları ve makine kalıntıları yer alır.
Bergama-Dikili bölgesinde yer alan eski zeytinyağı işliklerinin karakteristik mimari ögelerinden olan, uzun bir ateş tuğla bacası bulunur. Ana binanın yanında konumlanan bacanın üst kısmı zarar görse de genel olarak iyi durumdadır. Kırsal yerleşim alanı içinde konumlanan fabrikanın, üretim kapasitesinin yüksek olması vaziyet planını şekillendirmiştir.
Plan şeması yatayda büyüyerek, bölünmelere neden olmuştur. Parsel içerisinde yağhane ile birlikte işçilerin temel ihtiyaçlarını karşılamaları için konaklama gibi müştemilatlar ve depolar yer alır. Tek girişi olan kompleks, ortak bir avlu etrafında kümelenmiş yağhane ve müştemilatlardan oluşan bir vaziyet planına sahiptir. Yağhaneler beşik çatılı tek katlı yığma yapı iken, müştemilatlar sundurma çatılı ve yığma taş yapılardır.
Üretim mekânı içerisinde, temizlenen zeytinlerin değirmene dökülmesini sağlayacak, uygun büyüklükte kısmi bir asma kat bulunur. Zeytinlerin kırılıp, ezildiği değirmen ve sıkıldığı preslerin üretim mekânının içerisinde bulunması gerekirken, sıhhî amaçlarla bitişiğinde konumlanan ayrı bir mekâna yerleştirilmişlerdir. İlgili koruma kurulu tarafından 2017 ve 2019 yıllarında alınan kararlarla tescillenmiştir.
KAYNAK: Ä°ZMÄ°R ENDÃœSTRÄ°YEL MÄ°RAS ENVANTERÄ° / MEHMET GÃœLÃœMSER https://www.ajansbakircay.com/tarihi-koy-bademli-makale,505.html)
BADEMLİ ZEYTİNYAĞI FABRİKASI I – DİKİLİ Fotoğraf Galerisi
CAM%C4%B0%C4%B0%202.jpg)
