İzmir'in Basmane semti önceleri Aya Konstantina olarak bilinen adını burada kurulan bir basma fabrikasından almıştır.
9.Mayıs.1795,tarihinde AE_SSLM_III_00140_08453_001 Belge numarası ile Sultan III.Mustafa'nın İstanbul’da yaptırdığı Laleli camii'nin vakfına ilhak (katmak, birleştirmek, bağlamak) olunuyor.
( III. Mustafa (1757 – 1774) )
Basma fabrikası yapımı bu ilhak tarihinden kısa bir zaman önce yapıldığı biliniyor.
Evrakta İzmir Basma fabrikasından,"Medine-i İzmir'de mücedded inşa olunan kebir basma kârhanesi" yani İzmir'de yeni inşa olunan büyük basma kârhanesi" olarak bahsediliyor.
Fakat evrakta başka bir ayrıntı daha var; Vakfın esnaf kahyası olarak tayin edilen Rusçuk'lu Zemmi, esnaftan rüşvet almaya, baskı yapmaya ve düzensizlik yapmaya başlıyor. Bunun üzerine padişah I.Abdülhamid tarafından sakız adasına sürgün ediliyor.
Kadın başörtüleri ile yazmalara çiçekli desenlerin basıldığı ve ilk elli yılda oldukça başarılı işletilen bu kurum; gerek usulsüzlükler, gerek İsviçre'de üretilen yazmaların rekabetiyle baş edemeyen basmahane sarsılır.
Daha sonra Basma fabrikası binası ve arazisi İzmir - Kasaba demiryolu ve istasyonunun yapımı için istimlak edilir ve tarihe karışırsa da, bu işletme önceleri Aya Konstantina olarak bilinen semte ad olur. Basmahanelerin bulunduğu bu alanda günümüzde Basmane Garı olur.
İzmir-Basmane - Kasaba demiryolu hattının inşası 1864 yılında başlamış ve demiryolu hattı 10 Ekim 1865 tarihinde Manisa'ya, 10 Ocak 1866 tarihinde ise Turgutlu'ya ulaşarak hizmete girmiştir. Ayrıca ana hat üzerindeki Halkapınar'dan Bornova'ya bir şube hattı inşa edilmiş ve bu hat da 25 Ekim 1866'da -Basmane Garı ile aynı gün- hizmete girmiştir.
KAYNAK VE BELGE : MUSTAFA ÃœZEL
ORÄ°JÄ°NAL METÄ°N:
"Vâlid-i mâcid hazreti şâh-ı cihandârî cennetmekan firdevs âşiyân merhûm ve mefkûd leh Sultan Mustafa Han tâb-ı serâh hazretlerinin Laleli Çeşme kurbunda ihyâ buyurdukları câmi-i şerifleri vakfına bâ hatt-ı hümâyun-ı şevket makrûn medîne-i İzmir’de müceddiden inşâ ve vakf müşârünileyh zam ve ilhak buyurulan kebîr Basmahane kârhânesinde taraf-ı vakıftan esnaf-ı mezkûre kethüdâ nasb olunan Ruscuklu Avans zemmi esnâf-ı mezkûreden ahz-i rüşvet ve tecrîm ve ihtilâl Basmahane’ye bâis olduğu ecilden esnaf-ı mezkûrenin ısdâr ettirdikleri emr-i âlî ve mübâşir ve cümle esnâf-ı marifet ve ittifaklarıyla mesfûr Avans kethüdâlıktan ihraç ve şurût-ı vakf üzre bâ temessük âhiri keyhüdâ ta‘yin olunup mesfûr Avans zemmi umûr-ı Basmahâneye müdahale etmemek üzre müteahhid iken bu defa İstanbul’a gelip umûr-ı Basmahâne’nin ihtilâline bâdî emre tasaddî eylediği taraf-ı vakf müşârünileyh inhâ olunmağın mesfûr Rusçuklu avans Zemmi li ecli’t-te’dîb cezîre-i Sakız’a nefy ve iclâ ve cezîre-bend olmak babında (…?) ile mua‘allakat-ı emr-i âlî ve mübâşir ta‘yin buyurulmak bâbında emr min lehü’l-emr hazretlerinindir."
"Mesfûr olan çavuş mübâşeretiyle li ecliT-tertîl cezîre-i Sakız’a nefy ve havale olunduğu için ………… Fî 19 L Sene 209" (9 MAYIS 1795)
KAYNAK: MUSTAFA UZEL
BASMANE – BASMA FABRİKASI – KONAK MERKEZ Fotoğraf Galerisi
CAM%C4%B0%C4%B0%202.jpg)
