TARİHİ İZMİR KAĞIT FABRİKASI – HALKAPINAR –KONAK MERKEZ
XIX. yüzyılda Osmanlı topraklarında Beykoz'dan sonra ikinci bir kağıt fabrikası İzmir'de kuruldu.
1844’de İzmir’de bir kâğıt fabrikanın kurulması için Düzoğlu Hoca Agop ve ortaklarına imtiyaz verilmiş ve anlaşıldığı kadarıyla İzmit için hazırlanan proje İzmir’de yaşama geçirilmiştir.
İzmir'de kağıt hamuru yapıp bunu Fransa'ya ihraç eden bir Fransızın bulunması da bu seçimde belirleyici bir rol oynadı . İzmir Kağıt Fabrikası'nda hammadde sıkıntısı da çekilmeyecekti. Çünkü kirpasın yanı sıra, pamuk ve Trabzon taraflarında yetişen ham kendirden yararlanılacağı da hesaplanmıştır.
Fabrikanın temeli 1844’de Halkapınar semtinde atılmıştır. Halkapınar adını antik dönemden beri Diana Banyoları olarak anılan dairesel bir su kaynağından almaktadır ve fabrika gerekli su ihtiyacını karşılamak için bu kaynağın yakınına kurulmuştur.
Kasım 1846’da üretime geçen İzmir Kâğıt Fabrikası’na çeşitli imtiyaz ve ayrıcalıklar tanınmıştır:
1) İzmir Kâğıt Fabrikası’na 15 yıl süreyle imtiyaz verilerek bu sürenin sonuna kadar ülkede kâğıt ve mukavva üretme yetkisi tanınmış olup bu süre içinde başka hiç kimseye ruhsat verilmeyecektir.
2) Fabrikada üretilen kâğıttan, satın alınacak, toplanacak ve taşınacak paçavra ve hırdavattan hiçbir yerde gümrük resmi alınmayacaktır.
3) Hammadde olarak Tersane-i Âmire’de biriken eski yelken bezi ve halat gibi hırdavat hastahane ve kışla gibi yerlerde biriken paçavralar başka hiçbir yere verilmeyerek İzmir Kâğıt Fabrikası’na uygun fiyatla satılacaktır. Her cins paçavrayı satın alma hakkı imtiyaz süresi sonuna kadar İzmir Kâğıt Fabrikası’na tanınmış olacaktır.
4) Devlet dairelerinde öncelikle İzmir Kâğıt Fabrikası’nda üretilen kâğıt kullanılacak ve ancak bu yeterli olmadığı takdirde dışarıdan kâğıt satın alınacaktır.
5) Fabrika için ithal edilecek makine ve benzeri araçlardan da gümrük alınmayacaktır.
İzmir Kâğıt Fabrikası buhar makinesi ile çalışmakta ve bir tane Bryan Donkin kâğıt makinesi bulunmaktadır. Fabrikanın 1846’da üretime geçtiği anlaşılmaktadır. Fabrikanın 1846’daki müdürü Düzoğlu Hoca Agob olarak gözükmekle birlikte 1847’deki müdürü daha önce İzmir’de paçavradan kâğıt hamuru üreterek Fransa’ya satan Fransız De Loches’dür.
İstanbul’da Mahmutpaşa’da fabrikanın ürünlerini satmak üzere bir dükkân açılmış ve 1851’de devlet tarafından Arapoğlu Artin aracılığı ile topu 190 kuruştan 500 top battal kâğıt satın alınmıştır. Bu kâğıtlar damgalanarak değerli kâğıt olarak maliye hazinesine devredilmiştir.
Devlet tarafından desteklenen ve Fabrika-yı Hümâyûn olarak anılan yarı resmî nitelikteki fabrikanın ürettiği kâğıtların başlıca alıcısı devlet olmuştur. Bir süre sonra İzmir Kâğıt Fabrikası’nın üretiminde bir takım aksaklıklar ortaya çıkmaya ve 1852’de kâğıt kalitesinin düşmesinden şikâyet edilmeye başlanmıştır.
Üretilen kâğıdın kalitesinin sürekli olarak düşmesi üzerine 1855’te makinelerin yenilenmesi gerektiği anlaşılmıştır. Fabrika Müdürü Maribos Koçino’nun üretilen kâğıtların eskisi gibi gerekli derecede “pişkin olmaması” nedeniyle kısa sürede bozulduğunu makine ve diğer aletlerin değiştirilmesi gerektiği hakkında Meclis-i Vâlâ’ ya rapor yazmıştır.
İzmir Kâğıt Fabrikası’nın önemli sorunlarından biri de kâğıt hammaddesini oluşturan paçavraların toplanması, fabrikaya teslim edilmesi ve daha yüksek fiyatla dışarıya satılmasıdır. Bütün Osmanlı ülkesinde toplanan paçavraların uygun fiyata satın alınması imtiyazı 15 yıl süre ile fabrikaya verilmişti. Fabrika bunları ucuz fiyata almakta ve fazlasını yüksek fiyata Amerika Birleşik Devletleri’ne ihraç etmekteydi. Bu durum paçavra toplayıcılarının şikâyetine neden olmuş ve bunlar topladıkları paçavraları doğrudan yüksek fiyata dışarıya satmak istemişlerdir.
İzmir Kâğıt Fabrikası sermaye sorunları, kaliteli kâğıt üretememesi, devlete satılan kâğıtların bedelinin iki yıla varan gecikmelerle tahsili ve Avrupa’da hızla büyüyüp gelişen kâğıt sanayiinin rekabeti karşısında 20 yıl çalıştıktan sonra 1864’de kapanmak zorunda kalmıştır.
Fabrikanın yerinde şu an İZMİR SU FABRİKASI binası vardır.
NOT: FOTOĞRALAR O TARİHLERDEKİ HALKAPINAR SANAYİ YAPILARIDIR. SON FOTOĞRAF BEYKOZ KAĞIT FABRİKASI
CAM%C4%B0%C4%B0%202.jpg)
