CAM%C4%B0%C4%B0%202.jpg)
|
|
|
|
| DUYURULAR |  |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
TARİHİ HALKAPINAR SU FABRİKASI – KONAK MERKEZ
Tarihi Su Fabrikası ve Tarihi Su Dağıtım Yapısı, İzmir‟in Konak ilçesinde Halkapınar mahallesinde bulunan İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi (İZSU) Tesisleri‟nin içerisinde yer almaktadır.
Tarihi Su Fabrikası tesislerin güneybatısında, Tarihi Su Dağıtım Yapısı ise güneyinde bulunmaktadır. Bu yapıların güneyinden, günümüzde Gaziler Caddesi ve döneminde önemli bir ticaret yolu olan “Eski Kervan Köprüsü Yolu” geçmektedir.
Tarihi Su Fabrikası ve Tarihi Su Dağıtım Yapısı 19. yüzyıl sonuna tarihlenen ve endüstri arkeolojisinin alanına giren birer kültür varlığıdır. Tarihi Su Dağıtım Yapısı’nın restorasyon projesi 2006 yılında yapılmış olsa da çeşitli nedenlerden uygulanamamıştır. Tarihi Su Fabrikası hakkında ise ayrıntılı bir çalışma mevcut değildir.
1893 yılının Ekim ayında Niyazi Bey adında bir kişiye İzmir‟e gereken suyu sağlaması için bir kuruluş kurması adına imtiyaz verilir. Birçok benzer örnekte olduğu gibi kısa bir süre sonra bu imtiyazı yabancı bir şirkete devreder . Böylece 1895 yılında Belçikalıların aldığı imtiyaz ile “Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne” (İzmir Suları Osmanlı İirketi) adlı kurulur. şirketin en büyük ortağı “Crédit Général Liégeois” isimli bankaydı ve merkez ofisi Belçika‟nın Liége kentinde yer almaktaydı. Niyazi Bey‟e verilen 47 yıllık imtiyaz, 1897 yılında Belçikalı şirket için 85 yıla çıkartılır .
Su şirketi, 85 yıllık bir imtiyaza sahip olan Belçikalılardan en sonunda 1939 yılında, elektrik ve tramvay şirketleriyle birlikte belediye tarafından satın alınmıştır.
Şirket 1895 yılında kurulmuş olsa da İzmir‟in Halkapınar suyuna hangi yılda kavuştuğu belli değildir. Suların temizlenmesi, boruların döşenmesi yıllar almış olmalıdır. 1905 tarihli Aydın Vilayet Salnamesi‟nde boruların döşenmesinin 6 yıl önce bittiği ve artık şehrin en uzak mahallelerinin bile suya kavuştuğundan bahsedilir . Boruların döşenmesi 1899 yılında bitirilmiş ve halk bu tarihten itibaren suyu kullanmaya başlamış olmalıdır.
Günümüze ulaşmış olan fabrika binası ve ek binaların yapımı 1908 tarihi ya da öncesinde inşa edilmiş olduğu anlaşılmaktadır. 1899 yılında boruların döşenmesi bitirildiğinde bina da bitmiş olabilir.
Fabrika binası dışında birkaç küçük bina daha mevcuttur. Müştemilat, müdüriyet gibi amaçlar için kullanılmaktaydılar. Günümüze kadar değişen amaçlar için, şimdi ise laboratuvar olarak hizmet etmektedirler.
Fabrika binasının içinde makine ve kazan daireleri bulunmaktaydı. Makine dairesi, Belçika yapımı “Compound” marka, 100‟er beygir gücünde ve girard sisteminde buhar ile çalışan iki makineden oluşmaktaydı. Makine dairesiyle aynı boyutlarda olan kazan dairesinde yine Belçika yapımı “Galloway” marka iki kazan grubu bulunmaktaydı. O dönemde fabrikanın 85. bin ton su dağıtabilecek kapasitesi vardı. Kente günde 34. bin ton su verilmekteydi.
HALKAPINAR TARİHİ SU FABRİKASI BİNASININ MİMARİ ÖZELLİKLERİ
İZSU Halkapınar Tesisleri‟nin güneybatı köşesinde yer alan Tarihi Su Fabrikası‟nın bir bölümü günümüzde de pompa istasyonu (makina dairesi) olarak kullanılmaya devam edilmektedir .
Halkapınar Tarihi Su Fabrikası dikdörtgen bir plana sahiptir . Dıştan bakıldığında anlaşılmasa da, bina ilk yapıldığında iç kısımda iki bölümlüdür. Doğuda kalan kısım pompa istasyonu olarak halen kullanılan makine dairesi, batıda kalan kısım ise depo amaçlı kullanılan bölümdür.
Ayrıca yine kartpostallarda binanın batı yanında bulunan büyük sanayi bacası günümüze ulaşamamıştır. . 1960 yılından sonra yıkılmış olmalıdır. Ayrıca vaziyet planında bacanın etrafının bir duvar ile çevrili olduğu anlaşılmaktadır.
Kuyulardan çekilen suyun biriktiği havuz, binanın altında bulunmaktadır. Havuzun derinliği 3 metredir. Günümüzde de şehre dağıtılacak su bu havuzda toplanmaktadır.
HALKAPINAR TARİHİ SU DAĞITIM YAPISI
Su Dağıtım Yapısı, Halkapınar İZSU Tesisleri içerisinde, güneyde yer almaktadır.
Günümüzde kurumuş olan Halkapınar Gölü ile Eski Kervan Köprüsü Yolu (Gaziler Caddesi) arasında bulunmaktadır.
Su Dağıtım Yapısı, ağaçlıklı bir alan içerisinde kalması ve tesisin dış duvarları nedeniyle, çevre halkı dahil pek bilinen bir yapı değildir. 20. yüzyıl başlarında ise oldukça sık kullanılan Kervan Köprüsü Yolu‟ndan geçenleri etkilediği, o dönemde basılan kartpostallardan anlaşılmaktadır.
Tanımlarda sadece zemin üstü yapısından bahsedilmektedir. Halbuki zemin altında su toplama havuzlarından oluşan bir de alt yapı bulunmaktadır. Üst yapı, şadırvan, çeşme ve baldeken gibi adlarla tarif edilmiştir.
Tarihi Su Dağıtım Yapısı, zemin üstü yapısı ve zemin altı yapısı olarak iki ana kısımdan oluşmaktadır. Zemin üstü yapısı sekizgen bir plana sahiptir. Sekiz adet sütun ve kemer üzerinde yer alan konik çatılı, geniş saçaklı yapı şadırvana benzetilmektedir. Kemerli cephesi zengin süslemeler içermektedir. Yapı, bodrum kattaki kemerli, iki katlı havuz yapısının üzerinde yer almaktadır.
Üst yapının herhangi bir işlevi olmadığı ve Halkapınar Su Fabrikası‟nın su toplama noktasının belirlenmesi amacı ile yapıldığı düşünülmektedir . Yapının ortasında bulunan boşluktan zemin altı yapısının -688 cm kotu ile -414,5 cm kotu arasında kalan kısmı görülebilmektedir. Ancak bu boşluk, sadece zemin altı yapısını gözlemlemek amacıyla yapılmamış olmalıdır.
Aynı zamanda su toplama havuzlarının havalandırma bacası işlevini de görmüş olmalıdır.
Zemin altı yapısı iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm sekizgen zemin üstü yapısının tam altında yer alır ve üst yapı ile aynı biçimdedir, sekizgen bir plana sahiptir. İkinci bölüm ise birinci bölümün çevresinde yer alan mekanlardan ibarettir.
Birinci bölümün sekizgen plan şeması, sekiz adet ayaktan oluşan, iç içe geçmiş iki bölüm halindedir. Bu sekizgen arkad iki katlı olarak tasarlanmıştır. Zemin altı havuz yapısı, iki kat kemerli olan sekizgen orta mekana bağlı küçük havuz odaları ile büyük bir havuzdan (1 Nolu Havuz) ve bu havuzdan taşma olukları ile su alan dörtgen havuzlardan (2-5 Nolu Havuzlar) oluşmaktadır . Büyük havuzun içerisine göl yönünden büyük bir menhol (1 Nolu Menhol) açılmaktadır. Bu menhol büyük havuza gölden su aktarılmasını sağlar. Gölden alınan su, bir filtreden geçip büyük atıklarından kurtulmasının ardından büyük havuza dökülmektedir. Burası ilk çökeltme alanıdır. Büyük havuzda biriken su taşma oluklarını aşınca dörtgen havuzlara dolmaya başlar. Dörtgen havuzlar ise son çökeltme alanıdır). Bu havuz odalarının arka duvarlarında birer menhol (2-4 Nolu Menholler, 2 ve 5 Nolu menhol gözlenememektedir) bulunmaktadır. Temizlenen suyun bu menholler aracılığıyla Halkapınar Su Fabrikası‟na yollandığı düşünülmektedir.
Duvarları sıvalıdır ve bazı dış duvarların alt kısımlarında büyük yonu taşları (Hellenistik Dönem‟e ait ) gözlenebilmektedir.
KAYNAK: HALKAPINAR TARİHİ SU YAPILARI TEZ ÇALIŞMASI ( EDA KAVAKDİPLİ ) |
| TARİHİ HALKAPINAR SU FABRİKASI – KONAK MERKEZ Fotoğraf Galerisi
|  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  | |
|
