CAM%C4%B0%C4%B0%202.jpg)
|
|
|
|
| DUYURULAR |  |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
TARİHİ ELEKTRİK FABRİKASI – ALSANCAK –KONAK MERKEZ
Tarihi İzmir Elektrik Fabrikası, Konak ilçesi, Umurbey Mahallesi, 3535 ada, 6 parselde 10 bin 720 metrekare alanda, günümüzde ticaret ve depolama faaliyetlerinin yoğunlaştığı Liman Arkası Bölgesi’nde; kuzeyinde İzmir Limanı, güneyinde 1505 Sokak üzerinde işyerleri, batısında Alsancak Garı ile demiryolu hattı, doğusunda ise emtia depo alanları ile açık tır parkıyla sınırlanan alanda yer almaktadır. İzmir Elektrik Fabrikası Yerleşkesi'ne 1505 numaralı sokak üzerinden giriş yapılıyor. Girişin bulunduğu güney cephesi boyunca puantörün yer aldığı sivil savunma yapısı, telefon santrali, depo, yağ ardiyesi, marangozhane ve boyahane yapıları bulunmaktadır.
Fabrikanın da yer aldığı Liman Arkası Bölgesi’nde geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet döneminde yapılmış benzer fabrika yapılarına sıklıkla rastlanmaktadır. Bölge, bu yönüyle sanayi devrimiyle İzmir’in modernleşen yüzünü göstermektedir. Alan günümüzde Özel Proje alanı (ÖPA) olarak imar planında yer almaktadır.
Fabrika; ülkemizin linyit kömürü kullanılarak elektrik üretimi yapılan ilk fabrikası, erken Cumhuriyet dönemine ait iki termik santralinden birisi, toplam türbin gücü olarak ikinci büyük fabrikası ve İzmir’in ilk elektrik fabrikası olması gibi özellikleriyle korunması gerekli taşınmaz bir kültür varlığıdır.
“AYNI DÖNEMDE TÜRKİYE’DE AÇILAN ELEKTRİK FABRİKALARININ ÇOĞUNDAN FARKLI OLARAK TAŞIYICI SİSTEMİNİN TAMAMININ ÇELİK OLMASIYLA İLK TASARIM İLKELERİ VE TEKNİKLERİNİN UYGULANMASI BAKIMINDAN MİMARİ DEĞERE SAHİPTİR”
Fabrika, yapıldığı dönemin sanayi yapılarının özelliklerini yansıtan, özgün kimliğini koruyan ve az sayıda bulunan nadir örneklerdendir. Tüm taşıyıcı sistemi çelik olan Türkiye’de yapılmış dört fabrikadan birisidir. Betonarme temel yapısı üzerine inşa edilen prefabrik çelik konstrüksiyon arası pres tuğla dolgulu yüksek duvarlar, çelik makaslı beşik çatı ve oluklu metal levha kaplı çatı örtüsünden oluşmaktadır.
İzmir Elektrik Fabrikası’nın Kuruluşu:
İzmir’in kent içi aydınlatma sistemi 1862 yılında kurulmaya başlayan havagazı fabrikası ile yapılmaya başlanmıştır. 1905 yılından itibaren enerji üretimine küçük jeneratörlerin de dahil olmasıyla İzmir, İstanbul ve Tarsus’tan sonra elektriğin ulaştığı üçüncü kent olmuştur. İzmir’de havagazı fabrikası ile başlayan elektrik üretimi; kentin büyümesi, sanayinin gelişmesi sonucu elektriğe olan ihtiyacın artması ile talebi karşılamaktan uzak kalmıştır. Bu da kent yöneticilerini yeni arayışlara yönlendirmiştir .
Bu süreçte elektrik üretiminde kapasite artırma çalışmalarında yeni bir elektrik fabrikası kurulması yerel yönetim tarafından kararlaştırılmış ve ilk olarak Bahribaba’da kurulması öngörülmesine rağmen kent gelişimi ve halk sağlığı açısından kara, deniz ve demir yollarının birleşiminde olan Darağacı olarak adlandırılan bölgede kurumasına karar verilmiştir. İdamlar için kullanılması nedeniyle bu şekilde anılan semt, tarihsel süreç içinde, Kalafat Mevkii ve Takoz Deliği olarak da adlandırılmış olup günümüzde Liman Arkası Bölgesi olarak bilinmektedir.
Yer seçimi sonrası 1925 yılında yerel yönetim tarafından, 1913 yılında imzalanan yabancı ortaklığa imtiyaz veren sözleşmeye dayanılarak Belçikalı bir şirkete elektrik üretimi amacıyla fabrika kurma hakkı verilmiştir. 1926 yılında fabrika kurulması planlanan alan için kamulaştırma yapılmış, mart ayında çalışmalar şirket tarafından başlatılmış ve 12 Mayıs 1926 günü temel atma töreni yapılmıştır. 18 Ekim 1928 günü hizmete açılan fabrika, taş kömürü ve linyit kömüründen elektrik üretmekteydi. Üretilen elektrik, kentte sanayinin gelişmesine, kentin ana caddelerinin aydınlatılmasına ve atlı tramvay yerine elektrikli tramvayların kullanılmaya başlanmasıyla ulaşımın güçlenmesine katkı sağlamıştır .
Fabrika, Resmi Gazete’de 27 Temmuz 1943 tarihinde yayınlanan kanun kapsamında kamulaştırılarak, 1944 yılında İzmir Belediyesi’ne devredilmiştir. Kurulu 5 MW gücü ile Elektrik Su Havagazı Otobüs ve Troleybüs Genel Müdürlüğü (ESHOT) bünyesinde işletilmeye başlanan fabrikada, 1949’da 5 MW, 1953’te 10 MW ve 1955’te ise 20 MW güç artırımı yapılarak kentin elektrik ihtiyacının yüzde 30’una karşılık gelen 40 MW güce ulaşılmıştır. Fabrika, 1956 yılından itibaren Fabrika Santral olarak adlandırılmıştır.
ESHOT’tan sonra Etibank’ın da işlettiği fabrika, 25 Temmuz 1970 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 1312 sayılı yasayla kurulan Türkiye Elektrik Kurumu’na (TEK) devredilmiştir. Yarattığı çevre kirliliği, günün şartlarına göre artık verimli olmaması ve buna bağlı olarak ekonomik ömrünü doldurması nedeniyle yönetim kurulu kararıyla 30 Ağustos 1989 tarihinde üretim dışı bırakılan fabrika 61 yıl aralıksız hizmet vermiştir. 1995 yılında fabrika artık kullanılmamasına rağmen, TEK’in ikiye ayrılması sonrasında mülkiyeti Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) adına tapuya tescil edilmiştir.
Fabrika alanının kamuda kalması, binanın korunması, imara açılmaması ve özel sektöre devredilmemesi adına sivil toplum kuruluşları tarafından yılardır çalışmalar yapılmaktadır. Her ne kadar fabrika için tekrar ihaleye çıkılacağı ya da sanayi ve teknoloji müzesi olarak değerlendirilmek üzere bir vakfa bedelsiz olarak devredileceğine yönelik haberler medyada yer alsa da, tüm kentin üzerinde mutabakat sağladığı bu konuda amaç, binanın çöküntü halinden kurtarılarak korunması ve gelecek nesillere aktarılması için öncelikli olarak restorasyonunun yapılması ve kentlinin kullanımına yeniden kazandırılması olmalıdır.
Yıllardır fabrikayla ilgili öneri geliştirenler alanın müze veya kültür merkezi olarak değerlendirilmesi konusunda görüş belirtmektedir. Korunması gereken kültür varlıklarımızı yeniden işlevlendirme konusunda ne yazık ki sıkıntı yaşanmaktadır. Yeni işlev bulamadığımız her noktada müze olarak işlevlendirme tek çözüm olarak düşünülmektedir. Sadece müze olarak adlandırmak ne yazık ki yapının restorasyon sonrası yaşamasını sağlayamamaktadır. İzmir’de daha önce yapılan örnekleri göz önüne getirmemiz bunun anlaşılması için yeterli olacaktır. Ayrıca müze işlevi verilmesi tarihi yapının nitelikleri dolayısıyla da her zaman uygun olmamaktadır.
Bu nedenle fabrikanın sadece müze olması yerine, asıl işlevi olan elektrik üretimi konusunu temel alarak; mevcut donanımlarıyla birlikte kaybolan ekipmanların geri getirilmesi de sağlanarak, elektriğin 1920’lerde nasıl üretildiği, günümüzde elektrik üretiminde teknolojiye bağlı yeni üretim yöntemleri, ekipmanları ve teknikleri ile nasıl üretildiğine yönelik enerji eğitimini de içerecek, ilköğretimden üniversite öğrencilerine kadar tüm eğitim kademesinin dahil edileceği ve deneyimleyerek öğrenebilecekleri Sürdürülebilir (Temiz) Üretim Merkezi (SÜRÜM) haline dönüştürülmesi kent için bir eksikliğin giderilmesi olacaktır. Merkez; ajans koordinasyonunda, yerel yönetimin, üniversitelerin enerjiyle ilgili bölümlerinin, odaların, Enerji Sanayicileri ve İş Adamları Derneği (ENSİA) gibi sivil toplum kuruluşlarının desteğinde geliştirilmeli ve bu merkezi destekleyecek enerji müzesi bölümü de bina içinde oluşturulmalıdır.
KAYNAK: İZKA STRATEJİK PLAN
FOTOĞRAFLARI: EROL ŞAŞMAZ (ESKİ FOTOĞRAFLAR İNTERNETTEN ALINTI ) |
| TARİHİ ELEKTRİK FABRİKASI – ALSANCAK –KONAK MERKEZ Fotoğraf Galerisi
|  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  | |
|
|
